Herstoria wczesnego średniowiecza
: czw 10 wrz 2020, 21:00
Hej drużyno!
W tym wątku postaram się co jakiś czas wrzucać wpisy poświęcone historii kobiet we wczesnym średniowieczu. Od razu powiem, że nie znam się za dobrze na archeologii, więc moje wpisy bazowane będą w całości na źródłach literackich z epoki. Utwory takie cechuje przede wszystkim to, że ich autorzy nie starają się oddać świata w sposób realistyczny, ale w pewien sposób modyfikują rzeczywistość tak, aby pasowała do światopoglądu ówczesnych ludzi. Zazwyczaj kierują się też konkretną intencją, podług której naginają wydarzenia historyczne. Analizę takiego dzieła należy więc traktować bardziej jako badanie mentalności i kultury ludzi wczesnego średniowiecza, a mniej jako twardy dowód potwierdzający istnienie w przeszłości jakichś wydarzeń czy zjawisk. Niemniej jednak, tak jak w każdej legendzie tkwi zawsze ziarno prawdy, tak w średniowiecznej kronice możemy próbować doszukiwać się echa prawdy o przeszłości.
Tym razem przedstawię Wam kilka ciekawostek na temat kobiet w Relacji Ibrahima ibn Jakuba z podróży do krajów słowiańskich. Jest to najstarsze źródło do dziejów państwa polskiego. Autorem jest, jak wskazuje nazwa, Ibrahim ibn Jakub. Jednak znana nam współcześnie wersja pochodzi z pracy Al-Bekriego, który relację tę zawarł w swojej pracy. Sam Ibrahim był wykształconym Żydem pochodzącym z Kalifatu Kordoby, a więc państwa znajdującego się na terenie Hiszpanii. Nie znamy dokładnych przyczyn z jakich udał się w podróż, możemy jednak przypuszczać, że zajmował się handlem niewolnikami i to właśnie ten fach przyprowadził go w nasze strony. Ibrahim przejawia również zainteresowanie medycyną, stąd przypuszczenie, że mógł być także lekarzem. Sądząc po jego dostępie do najważniejszych osób ówczesnego świata, był postacią należącą do elity Kalifatu Kordoby.
Relacja Ibrahima ibn Jakuba z podróży do krajów słowiańskich dostarcza nam kilku krótkich, ale bardzo ciekawych informacji na temat kobiet na X – wiecznej Słowiańszczyźnie. Z ustępu opisującego państwo Miseco, a więc jak powszechnie uznaje się, państwo Polan Mieszka I, wyciągnąć możemy opis obyczajów małżeńskich w otoczeniu książęcym:
„Ma on [Mieszko] trzy tysiące pancernych podzielonych na oddziały, a setka ich znaczy tyle co dziesięć secin innych wojowników. Daje on tym mężom odzież, konie, broń i wszystko, czego tylko potrzebują. A gdy jednemu z nich urodzi się dziecko, on każe mu wypłacać żołd od chwili urodzenia, czy będzie płci męskiej, czy żeńskiej. A gdy dziecię dorośnie, to jeżeli jest mężczyzną, żeni go i wypłaca za niego dar ślubny ojcu dziewczyny, jeżeli zaś jest płci żeńskiej wydaje ją za mąż i płaci dar ślubny jej ojcu. A dar ślubny u Słowian znaczny, w czym zwyczaj ich jest podobny do zwyczaju Berberów. Jeżeli mężowi urodzą się dwie lub trzy córki, to stają się powodem bogactwa, a jeżeli mu się urodzi dwóch chłopców, to powodem jego ubóstwa.”
Nie wiadomo na ile rzetelnie możemy traktować informacje podawane nam przez Ibrahima. Jeżeli w tym co mówi tkwi ziarno prawdy, możemy przypuszczać, że wśród Słowian panował zwyczaj płacenia darów ślubnych ojcu kobiety. Widzimy też, że według Ibrahima książę posiadał ogromną władzę nad swoimi drużynnikami. Według późniejszej tradycji znanej nam z dzieła Kazwiniego, Mieszko miał nawet samemu decydować o ślubach wewnątrz swojej drużyny i wybierać wojownikom oraz członkom ich rodzin przyszłych partnerów i partnerki.
Inny ciekawy fragment w relacji Ibrahima znajdziemy przy okazji opisywanego przez niego Miasta Kobiet.
„Na zachód od Prus leży Miasto Kobiet. Ma ono ziemie i niewolników, a one zachodzą w ciążę za sprawą swych niewolników. Jeżeli która kobieta urodzi chłopca, zabija go. Jeżdżą konno i osobiście biorą udział w wojnie, a odznaczają się siłą i srogością.”
Fakt istnienia gdzieś na południu Bałtyku państwa Amazonek nie był oryginalnym pomysłem żydowskiego podróżnika. Sam Ibrahim stwierdza, że informację tę uzyskał od cesarza Hotto, którego łatwo możemy zidentyfikować jako samego Ottona I Wielkiego.
Podobne wiadomości znajdziemy też u pisarza miejscowego, Adama z Bremy. Stwierdza on, że gdzieś u wybrzeża Bałtyku istnieje kraj kobiet – Amazonek. Podobnie jak Ibrahim, interesuje go w jaki sposób obywatelki owego państwa rozmnażają się i podaje kilka hipotez. Jedna z nich zakłada, że zachodzą w ciążę sącząc wodę. Inna, że wykorzystują do tego celu podróżnych kupców oraz niewolników złapanych w czasie wojny. W końcu stwierdza też, że być może dzieci ich powstają ze związku z licznymi potworami zamieszkującymi owe ziemie. Dziewczynki, które rodzą Amazonki należą do najpiękniejszych kobiet świata. Natomiast ich synowie rodzą się jako Cynocephali, czyli ludzie z głowami wyrastającymi z piersi, którzy nie potrafią mówić, a jedynie szczekać. Opisuje też, że Amazonki odpierały napaści na swoje ziemie w sposób męski, a więc z bronią w ręku.
Trudno stwierdzić, czy ktoś naprawdę wierzył w owe opowieści. Ibrahim wyraża powątpiewanie czy Miasto Kobiet istnieje naprawdę, co możemy dostrzec poprzez powołanie się na cudze słowa, jedyny raz w swojej relacji. Choć z drugiej strony, fakt, że informację tę przekazał mu sam cesarz może świadczyć o tym, że legenda o Amazonkach funkcjonowała w państwie ottonów. Przy rozważaniach tych zawsze musimy mieć w głowie fakt, że zarówno Ibrahim oraz jego kopiści, a także Adam z Bremy, byli ludźmi wykształconymi, znającymi najpewniej antyczny mit o Amazonkach, który prawdopodobnie stał się podwaliną opowieści o Mieście Kobiet. Biorąc pod uwagę wszystkie fantastyczne elementy tej powieści, możemy ją z dużą dozą pewności włożyć pomiędzy baśni, tak jak robi to Adam z Bremy umieszczając opis kraju Amazonek tuż obok opisu państwa ludojadów oraz ziem zamieszkanych przez zielonych ludzi.
W innych miejscach relacji Ibrahima znaleźć możemy porozrzucane jeszcze strzępy informacji na temat kobiet na Słowiańszczyźnie. W jednym miejscu stwierdza on, że królowie słowiańscy „trzymają swoje żony w ukryciu, a one są o nich bardzo zazdrosne”, a także, że zdarza się im posiadać dwadzieścia żon albo więcej.
W kolejnym ustępie autor informuje nas, że serbskie kobiety mają w zwyczaju popełniać samobójstwo poprzez powieszenie, aby móc towarzyszyć zmarłemu małżonkowi na stosie pogrzebowym.
Wreszcie, ostatni fragment tekstu poświęcony słowiańskim kobietom opisuje ich obyczaje seksualne.
„Kobiety ich [Słowian], kiedy wyjdą za mąż, nie popełniają cudzołóstwa; ale panna, która pokocha jakiego mężczyznę, udaje się do niego i zaspakaja u niego swą żądzę. A kiedy małżonek poślubi dziewczynę i znajdzie ją dziewicą, mówi do niej: >gdyby było w tobie coś dobrego, byliby cię pożądali mężczyźni i z pewnością byłabyś sobie wybrała kogoś, ktoby był wziął twoje dziewictwo<. Potem ją odsyła i uwalnia się od niej.”
Zastanawiając się nad prawdziwością tych informacji musimy wziąć pod uwagę, że Ibrahim był Żydem, starannie wykształconym i wychowanym w kulturze muzułmańskiej. Z całą pewnością wpłynęło to na jego odbiór zasłyszanych informacji. Możemy przypuszczać, że obyczaje Słowian rzeczywiście zaskoczyły podróżnika, który porównując je do rygorów własnej kultury, wyolbrzymił i podkreślił te, które były niespotykane w jego stronach. Nie możemy więc uznać, że Ibrahim przekazał nam prawdziwe informacje na temat zwyczajów słowiańskich kobiet. Możemy natomiast domyślać się, że obyczaje seksualne Słowianek były dużo bardziej swobodne od tych panujących wśród ówczesnych Żydów, muzułmanów, czy nawet chrześcijan.
Blibliografia:
Relacja Ibrahima ibn Jakuba z podróży do krajów słowiańskich w przekazie Al-Bekriego, wyd. tł T. Kowalski, Monumenta Poloniae Historica Nova Series, t. 1, Kraków 1946
Adam of Bremen, History of the archbishops of Hamburg-Bremen, wyd. tł. F. J. Tschan,
New York 1959
W tym wątku postaram się co jakiś czas wrzucać wpisy poświęcone historii kobiet we wczesnym średniowieczu. Od razu powiem, że nie znam się za dobrze na archeologii, więc moje wpisy bazowane będą w całości na źródłach literackich z epoki. Utwory takie cechuje przede wszystkim to, że ich autorzy nie starają się oddać świata w sposób realistyczny, ale w pewien sposób modyfikują rzeczywistość tak, aby pasowała do światopoglądu ówczesnych ludzi. Zazwyczaj kierują się też konkretną intencją, podług której naginają wydarzenia historyczne. Analizę takiego dzieła należy więc traktować bardziej jako badanie mentalności i kultury ludzi wczesnego średniowiecza, a mniej jako twardy dowód potwierdzający istnienie w przeszłości jakichś wydarzeń czy zjawisk. Niemniej jednak, tak jak w każdej legendzie tkwi zawsze ziarno prawdy, tak w średniowiecznej kronice możemy próbować doszukiwać się echa prawdy o przeszłości.
Tym razem przedstawię Wam kilka ciekawostek na temat kobiet w Relacji Ibrahima ibn Jakuba z podróży do krajów słowiańskich. Jest to najstarsze źródło do dziejów państwa polskiego. Autorem jest, jak wskazuje nazwa, Ibrahim ibn Jakub. Jednak znana nam współcześnie wersja pochodzi z pracy Al-Bekriego, który relację tę zawarł w swojej pracy. Sam Ibrahim był wykształconym Żydem pochodzącym z Kalifatu Kordoby, a więc państwa znajdującego się na terenie Hiszpanii. Nie znamy dokładnych przyczyn z jakich udał się w podróż, możemy jednak przypuszczać, że zajmował się handlem niewolnikami i to właśnie ten fach przyprowadził go w nasze strony. Ibrahim przejawia również zainteresowanie medycyną, stąd przypuszczenie, że mógł być także lekarzem. Sądząc po jego dostępie do najważniejszych osób ówczesnego świata, był postacią należącą do elity Kalifatu Kordoby.
Relacja Ibrahima ibn Jakuba z podróży do krajów słowiańskich dostarcza nam kilku krótkich, ale bardzo ciekawych informacji na temat kobiet na X – wiecznej Słowiańszczyźnie. Z ustępu opisującego państwo Miseco, a więc jak powszechnie uznaje się, państwo Polan Mieszka I, wyciągnąć możemy opis obyczajów małżeńskich w otoczeniu książęcym:
„Ma on [Mieszko] trzy tysiące pancernych podzielonych na oddziały, a setka ich znaczy tyle co dziesięć secin innych wojowników. Daje on tym mężom odzież, konie, broń i wszystko, czego tylko potrzebują. A gdy jednemu z nich urodzi się dziecko, on każe mu wypłacać żołd od chwili urodzenia, czy będzie płci męskiej, czy żeńskiej. A gdy dziecię dorośnie, to jeżeli jest mężczyzną, żeni go i wypłaca za niego dar ślubny ojcu dziewczyny, jeżeli zaś jest płci żeńskiej wydaje ją za mąż i płaci dar ślubny jej ojcu. A dar ślubny u Słowian znaczny, w czym zwyczaj ich jest podobny do zwyczaju Berberów. Jeżeli mężowi urodzą się dwie lub trzy córki, to stają się powodem bogactwa, a jeżeli mu się urodzi dwóch chłopców, to powodem jego ubóstwa.”
Nie wiadomo na ile rzetelnie możemy traktować informacje podawane nam przez Ibrahima. Jeżeli w tym co mówi tkwi ziarno prawdy, możemy przypuszczać, że wśród Słowian panował zwyczaj płacenia darów ślubnych ojcu kobiety. Widzimy też, że według Ibrahima książę posiadał ogromną władzę nad swoimi drużynnikami. Według późniejszej tradycji znanej nam z dzieła Kazwiniego, Mieszko miał nawet samemu decydować o ślubach wewnątrz swojej drużyny i wybierać wojownikom oraz członkom ich rodzin przyszłych partnerów i partnerki.
Inny ciekawy fragment w relacji Ibrahima znajdziemy przy okazji opisywanego przez niego Miasta Kobiet.
„Na zachód od Prus leży Miasto Kobiet. Ma ono ziemie i niewolników, a one zachodzą w ciążę za sprawą swych niewolników. Jeżeli która kobieta urodzi chłopca, zabija go. Jeżdżą konno i osobiście biorą udział w wojnie, a odznaczają się siłą i srogością.”
Fakt istnienia gdzieś na południu Bałtyku państwa Amazonek nie był oryginalnym pomysłem żydowskiego podróżnika. Sam Ibrahim stwierdza, że informację tę uzyskał od cesarza Hotto, którego łatwo możemy zidentyfikować jako samego Ottona I Wielkiego.
Podobne wiadomości znajdziemy też u pisarza miejscowego, Adama z Bremy. Stwierdza on, że gdzieś u wybrzeża Bałtyku istnieje kraj kobiet – Amazonek. Podobnie jak Ibrahim, interesuje go w jaki sposób obywatelki owego państwa rozmnażają się i podaje kilka hipotez. Jedna z nich zakłada, że zachodzą w ciążę sącząc wodę. Inna, że wykorzystują do tego celu podróżnych kupców oraz niewolników złapanych w czasie wojny. W końcu stwierdza też, że być może dzieci ich powstają ze związku z licznymi potworami zamieszkującymi owe ziemie. Dziewczynki, które rodzą Amazonki należą do najpiękniejszych kobiet świata. Natomiast ich synowie rodzą się jako Cynocephali, czyli ludzie z głowami wyrastającymi z piersi, którzy nie potrafią mówić, a jedynie szczekać. Opisuje też, że Amazonki odpierały napaści na swoje ziemie w sposób męski, a więc z bronią w ręku.
Trudno stwierdzić, czy ktoś naprawdę wierzył w owe opowieści. Ibrahim wyraża powątpiewanie czy Miasto Kobiet istnieje naprawdę, co możemy dostrzec poprzez powołanie się na cudze słowa, jedyny raz w swojej relacji. Choć z drugiej strony, fakt, że informację tę przekazał mu sam cesarz może świadczyć o tym, że legenda o Amazonkach funkcjonowała w państwie ottonów. Przy rozważaniach tych zawsze musimy mieć w głowie fakt, że zarówno Ibrahim oraz jego kopiści, a także Adam z Bremy, byli ludźmi wykształconymi, znającymi najpewniej antyczny mit o Amazonkach, który prawdopodobnie stał się podwaliną opowieści o Mieście Kobiet. Biorąc pod uwagę wszystkie fantastyczne elementy tej powieści, możemy ją z dużą dozą pewności włożyć pomiędzy baśni, tak jak robi to Adam z Bremy umieszczając opis kraju Amazonek tuż obok opisu państwa ludojadów oraz ziem zamieszkanych przez zielonych ludzi.
W innych miejscach relacji Ibrahima znaleźć możemy porozrzucane jeszcze strzępy informacji na temat kobiet na Słowiańszczyźnie. W jednym miejscu stwierdza on, że królowie słowiańscy „trzymają swoje żony w ukryciu, a one są o nich bardzo zazdrosne”, a także, że zdarza się im posiadać dwadzieścia żon albo więcej.
W kolejnym ustępie autor informuje nas, że serbskie kobiety mają w zwyczaju popełniać samobójstwo poprzez powieszenie, aby móc towarzyszyć zmarłemu małżonkowi na stosie pogrzebowym.
Wreszcie, ostatni fragment tekstu poświęcony słowiańskim kobietom opisuje ich obyczaje seksualne.
„Kobiety ich [Słowian], kiedy wyjdą za mąż, nie popełniają cudzołóstwa; ale panna, która pokocha jakiego mężczyznę, udaje się do niego i zaspakaja u niego swą żądzę. A kiedy małżonek poślubi dziewczynę i znajdzie ją dziewicą, mówi do niej: >gdyby było w tobie coś dobrego, byliby cię pożądali mężczyźni i z pewnością byłabyś sobie wybrała kogoś, ktoby był wziął twoje dziewictwo<. Potem ją odsyła i uwalnia się od niej.”
Zastanawiając się nad prawdziwością tych informacji musimy wziąć pod uwagę, że Ibrahim był Żydem, starannie wykształconym i wychowanym w kulturze muzułmańskiej. Z całą pewnością wpłynęło to na jego odbiór zasłyszanych informacji. Możemy przypuszczać, że obyczaje Słowian rzeczywiście zaskoczyły podróżnika, który porównując je do rygorów własnej kultury, wyolbrzymił i podkreślił te, które były niespotykane w jego stronach. Nie możemy więc uznać, że Ibrahim przekazał nam prawdziwe informacje na temat zwyczajów słowiańskich kobiet. Możemy natomiast domyślać się, że obyczaje seksualne Słowianek były dużo bardziej swobodne od tych panujących wśród ówczesnych Żydów, muzułmanów, czy nawet chrześcijan.
Blibliografia:
Relacja Ibrahima ibn Jakuba z podróży do krajów słowiańskich w przekazie Al-Bekriego, wyd. tł T. Kowalski, Monumenta Poloniae Historica Nova Series, t. 1, Kraków 1946
Adam of Bremen, History of the archbishops of Hamburg-Bremen, wyd. tł. F. J. Tschan,
New York 1959
