Brosze Żółwiowe

[Aldis]

Pewnie większość już widziała, że na bloga wrzuciłam artykuł o Broszach Żółwiowych. Wrzucam jednak też tutaj, żeby niechcący nie zaginął (no i dla zasady ^_^).

Jak dotrę (a pewnie dotrę bo jest tego tona) do jakiś ciekawych informacji, będę uzupełniać temat na bieżąco.

Link do bloga: http://mojesredniowiecze.blogspot.com/2014/07/artyku-sow-kilka-o-broszach-zowiowych.html



Mówiąc o broszach żółwiowych oraz tym jak zmieniały się na przestrzeni wieków należy wyjaśnić kilka spraw.

Po pierwsze należy zdawać sobie sprawę, że archeologowie nie zawsze potrafili dokładnie określić czas z jakiego pochodziła dana brosza. Często kierowano się cechami wspólnymi, dzięki czemu można wyróżnić cztery typy i umiejscowić je w czasie.

VIII wiek (końcówka okresu Vendel*) – Brosze typu Berdal
VIII/IX wiek – Brosze Kratowe
IX wiek – Brosze przejściowe

*Vendel to miejscowość w środkowej Szwecji, w hrabstwie Uppsala. W 1881 roku odkryte zostało tam cmentarzysko z grobami książęcymi. Wydarzenie to dało nazwę okresowi historycznemu w Skandynawii (szczególnie w Szwecji), obejmującym lata 600-800. Znaleziska pochodzące z Vendel stały się podstawą wyróżnienia stylu zdobnictwa (skandynawski styl zwierzęcy).
Mówiąc o broszach z okresu Vendel (Brosze typu Berdal i Brosze Kratowe) mówimy po pierwsze o późnym Vendel (VIII wiek) oraz o skandynawskim stylu zwierzęcym. Brosze przedstawiały zwierzęta oraz bestie, z którymi walczył człowiek.

Po drugie trzeba zauważyć, że wraz z rozwojem i kolejnymi latami brosze zmieniały się dość mocno. Od małych i płaskich, po duże i wypukłe, z wystającymi elementami.

Po trzecie warto również wspomnieć, że istnieje coś takiego jak ogólnoeuropejski system typologii Skandynawskiej , który wyróżnia trzy grupy brosz (podział ze względu na udekorowanie broszy):
1. Powierzchnia płaska. Mogą być w niej jedynie rowki tworzące proste linie.
2. Wybijane na powierzchni kręgi i kropki oraz rowki w postaci linii.
3. Odlewane lub nacinane skomplikowane wzory.

Ale przejdźmy już do samych brosz. Temat jednak jest bardzo rozległy i można by o nim pisać i pisać. Są bardzo szczegółowe typologie i podziały brosz – np. wg Petersena. Ja skupię się raczej na bardziej ogólnych typach, nie robiąc z tematu rozprawy naukowej


Brosze typu Berdal

Dzięki pracy archeologów najdokładniej zbadane są miedziane brosze z Ribe (Dania). Pochodzą z bardzo wczesnej epoki wikingów. Najwięcej tego typu brosz znaleziono w mieście, jednak są znaleziska również poza nim, chociaż w zdecydowanie mniejszej liczbie. Można przypuszczać więc, że Ribe było ośrodkiem wytwarzającym takie brosze, które eksportował na całą Skandynawię.

Najstarsze wikińskie brosze należą do typów P11-17 (według typologi Petersena). Zwane są Broszami Berdal. Ciężko jest znaleźć identyczne egzemplarze. Różnią się one od siebie drobnymi szczegółami. Wszystkie jednak mają podobny schemat. Wszystkie składały się z centralnego pasa (pręta). Po każdej jego stronie znajdywały się trzy elementy przypominające istotę mającą kręgosłup, nogi i oczy, o skulonej postawie. Jest to charakterystyczne dla brosz z połowy 8 wieku. Motyw prawdopodobnie może przedstawiać ujarzmianie bestii lub po prostu jakiś zwierzęcy.



Bosze typu Berdal znajdywane były w całej Skandynawii. Jednak mimo charakterystycznego sposobu ich wytwarzania, nie można zakładać, że jedynym miejscem, w którym były wykonywane było Ribe. Sporo podobnych brosz znaleziono w Hedeby, Kaupang (Oslo) i Vestfold. Znaleziska są jednak fragmentaryczne, więc nie można 100% potwierdzić, że były one ściśle wzorowane na tych z Ribe.


Kratowe Brosze z Birki

Z 25 tysięcy odnalezionych w Birce fragmentów brosz, dało się zidentyfikować i opisać około 6 tysięcy. Wokół wydobytych brosz jest wiele kontrowersji, ze względu na trudności w dokładnym oszacowaniu datowania. Ustala się, że pochodzą mniej więcej z tego samego okresu co Brosze z Ribe. Jednak ze względu na skomplikowanie Brosz kratowych duża część archeologów skłania się ku tezie, że należy je datować na końcówkę VIII wieku (kilkanaście lat później niż brosze z Ribe).
Brosze Kratowe są bardziej skomplikowaną formą brosz typu Berdal. Pojawia się na nich motyw ujarzmiania bestii (lub motyw zwierzęcy), jednak jest on zdecydowanie bardziej szczegółowy.
Zdecydowana większość odnalezionych brosz kwalifikuje się do typów P27, P37, P41 oraz P42 (według typologi Petersena). Typ P27 był najbardziej podobny do Brosz z Ribe. Powtarzał się tu motyw z ujarzmianiem bestii przez skuloną postać.




Brosze o typie przejściowym

Inną grupą owalnych brosz, pochodzących z końca wczesnego okresu wikingów** są tzw. brosze o typie przejściowym. Stanowią bardzo zróżnicowaną grupę. Datuje je się na końcówkę wieku VIII i początek IX. Zawierają w sobie elementy brosz z Ribe oraz z Birki, oraz elementy wypukłe. Świetnym przykładem mogą być brosze P23 i P24 (wg typologi Petersena). Znika tutaj centralny pas. Ustępuje on prostokątnej siatce w centrum oraz dwoma poziomymi i dwoma pionowymi pasami, tworzącymi obramowanie.

**Archeologowie i uczeniu długo debatowali nad tym w jakim czasie należałoby umieścić brosze przejściowe. Nie należą one do okresu późnego Vendel, ani wczesnego okresu Wikingów. Dlatego właśnie nazywamy je przejściowymi.



127 znalezisk broszy typu przejściowego pokazuje rośnięcie wielkości brosz na przestrzeni lat. Wyraźnie widać zmiany w różnicy wielkości brosz z wieku XVIII (mniejsze) i IX (większe). Warto również zauważyć, że w późniejszych latach sceny przedstawiane na broszach były bardziej abstrakcyjne i często obiegały od zwierzęcych motywów.


Brosze Żółwiowe według ogólnoeuropejskiego systemu typologii Skandynawskiej

Warto również wspomnieć, że istnieje coś takiego jak ogólnoeuropejski system typologii Skandynawskiej , który wyróżnia trzy grupy brosz (podział ze względu na udekorowanie broszy):

1. Powierzchnia płaska. Mogą być w niej jedynie rowki tworzące proste linie.
2. Wybijane na powierzchni kręgi i kropki oraz rowki w postaci linii.
3. Odlewane lub nacinane skomplikowane wzory.

Podoba mi się ten podział, ponieważ widać na nim bardzo dobrze jak brosze się zmieniały. Od prostych, do bardziej skomplikowanych. Przyjrzyjmy się bliżej poszczególnym typom brosz według tego systemu:

Brosze Gładkie

Są to brosze zaliczane do pierwszej kategorii. Ich powierzchnia jest gładka. Jedynymi ozdobami mogą być wyżłobienia tworzące proste linie. Możemy podzielić je na małe (SPL), które miały wielkość mniejszą niż 6 cm oraz duże (R640) o wielkości większej niż 6,8 cm.





Brosze typu SPU

Jest to idealny przykład broszy kwalifikującej się pod drugi punkt - Wybijane na powierzchni kręgi i kropki oraz rowki w postaci linii.





Misternie zdobione brosze

Zaliczają się do trzeciej kategorii. Są wykonane ze skomplikowanego wzoru. Zazwyczaj był to odlew, rzadziej nacięcia. Zostały podzielone na 4 grupy, ze względu na kontur kształtu:

1. Grupa Ørsnes (N) – brosze owalne (eliptyczne, jajowate lub przypominające prostokąt), odlewane z jednej części)




2. Grupa Ørsnes (O) – brosze o skomplikowanych, nieregularnych kształtach, zazwyczaj w zwierzęcy wzór




3. Grupa R643 – owalne (eliptyczne, jajowate lub prostokątne) o cienkiej skorupie




4. Grupa typu Stor-Skomo – broszki o skomplikowanych, nieregularnych kształtach, w zwierzęcy wzór, o cienkiej skorupie. Warto tutaj wspomnieć, że są to brosze unikatowe.





Myślę, że tyle wystarczy, by poznać ogólną typologię brosz oraz wstępnie wejść w temat. Ja sama badam go cały czas – naukowego materiału z zagranicznych stron jest naprawdę tona i nie sposób tego wszystkiego naraz zebrać w jakąś konkretną całość. Tym bardziej, że nie chce nikogo zanudzać tym jak brosze były dzielone ze względu na zapięcie, jak były wytwarzane itd. Jest masa szczegółów i szczególików, które można by omawiać przez wiele, wiele dni.

Jeśli jednak ktoś jest mocno zainteresowany tematem polecam serdecznie dwie pozycje:

1. Urban Crafts and Oval Brooches Style, Innovation and Social Networks in Viking Age Towns - Søren Sindbæk
2. Domed oblong brooches of Vendel Period Scandinavia - Martin Rundkvist

Obie są w języku angielskim, dostępne w internecie. Sama z nich korzystałam i na pewno w moich dociekaniach i badaniach tematu wrócę do nich wiele razy (chociażby do późniejszych brosz wypukłych, które są wielkim, osobnym tematem), ponieważ nie wszystko jest dla mnie jasne i zrozumiałe.


Bibliografia:
1. http://halla.mjollnir.pl/
2. http://www.yggdrasillthing.fora.pl/
3. http://shuka.ibord.ru/
4. Urban Crafts and Oval Brooches Style, Innovation and Social Networks in Viking Age Towns - Søren Sindbæk
5. http://www.hurstwic.org/
6. Domed oblong brooches of Vendel Period Scandinavia - Martin Rundkvist

[Aldis]

I w ramach małego uzupełnienia znalazłam świetną grafikę, która pokazuje jak brosze zmieniały się na przestrzeni lat:

[/img]

[Arnor]

Fajne, na szczęście nie musimy się jeszcze tak mocno trzymać datowania, co w przypadku znalezisk niezbyt licznych było by zwyczajnie niemożliwe lub prowadziło do tego, ze każdy miał by to samo
Osobiście o wiele większą wagę przykładam do kraju/kultury choć jeśli mam wybór to szukam czegoś na +/- 950 rok czyli zdobnictwa w stylu Borre, Jelling lub Memmen.

[Aldis]

Ostatnio się znęcam nad Danią, bo strasznie mi się podoba całokształt i jednak np w ubraniach różni się (mimo przenikania się) od innych regionów Skandynawii.

I tak niechcący szukając czego trafiłam na artykuł Domed oblong brooches of Vendel Period Scandinavia - Martin Rundkvist. Ręka, noga, mózg na ścianie ^.^ Jeszcze całościowo nie przebrnęłam po zabiło mnie 20 stron podziału brosz ze względu na zapięcia (plus przebijanie się przez fachowe nazwy po angielsku stanowi nie lada wyzwanie). Aczkolwiek jest tyyyyle *rozkłada ręce* fajnych rzeczy jak jakieś dywagacje z czego wynikały takie, a nie inne motywy na broszach itd. Ale jest tego tyle, że nie sposób na raz ogarnąć w logiczną całość. Pewnie się w końcu za to wezmę z samej ciekawości (zaczynam mieć jakąś chorobę - normalni ludzie czytają normalne rzeczy, a ja typologię brosz) i jak coś fajnego i ciekawego wyłowię to się podzielę

[Arnor]

Jeśli wziąć pod uwagę statystyki to "normalni" ludzie chyba nie czytają nic :/ ale nie martw się, bycie normalnym jest absolutne do dOOpy dlatego ja czytam równocześnie:
"Przetrwać w dżungli" pamiętnik oficera GROMu
"Podstawowe postawy strzeleckie" Szkołą Policji w Katowicach
oraz
"Zombie Survival" Maxa Brooksa
każdy ma coś

[Herdis]

Ciekawy artykuł poświęcony broszom typ p37 na podstawie znaleziska z Wielkiej Brytanii.
Krótkie podsumowanie ode mnie, chociaż cały artykuł choć długi jest bardzo ciekawy i warto poczytać.
Autorzy zwracają uwagę na kilka ciekawostek:
1. pochówki kobiece są rzadko spotykane poza Skandynawią i dlatego szacuje się, że w wyprawach wikińskich brali udział głównie mężczyźni (ok. 80% uczestników wypraw)
2. kobieta ma dwie różne brosze żółwiowe - autor teoretyzuje, że być może nie było jej stać na dwie brosze i kupowała na raty, być może straciła jedną broszę i musiała dokupić drugą, być może były to prezenty. Jedna z brosz była posrebrzana i miała srebrne druciki, które zostały usunięte jeszcze przed pogrzebem być może kobieta była zmuszona je sprzedać. W artykule znajdują się ilustracje, na których można łatwo dostrzec różnice między pozornie takimi samymi broszami. Czy znacie przykłady innych pochówków, w których brosze nie były takie same?
Prócz tego z artykułu dowiadujemy się, że typ p37 miał dwanaście odmian, które nieznacznie się różniły. Przykładowo brosze odnajdowane w dużych ośrodkach były staranniej wykonane i są uważane za wzór dla brosz wykonywanych w mniejszych osadach. Brosze wykonywane przez mniej znanych, gorzej wyszkolonych rzemieślników nieznacznie różniły się np. wielkością lub wyrazistością zdobienia.
3. w grobie znaleziono miskę z brązu - to już kolejne znalezisko miedzianego/brązowego naczynia wikingów, a co ciekawe nie widziałam jeszcze na reko, żeby ktoś miał miedzianą miskę. Co jeszcze bardziej ciekawe niektórzy rekoni używają misek z rogu, na które zdaje się nie być żadnego potwierdzenia, zamiast zainwestować w zgodną historycznie miedzianą miskę.
4. kobieta była ubogo ubrana, miała na sobie tylko giezło z grubego lnu lub konopi i wełniany fartuch z klapką. Nie zachowało się wystarczająco dużo materiału, aby potwierdzić kolor fartucha, giezło natomiast było niefarbowane. Dodatkowo autor dodaje, że najpopularniejszymi kolorami ubrań dla kobiet w Skandynawii były zielony, szary i niebieski. W grobie oprócz brosz i miski znaleziono jeszcze tylko nóż, brak koralików zdaje się potwierdzać fakt, że kobieta należała najpewniej do niższych warstw społecznych (należy pamiętać, że brosze żółwiowe były symbolem zamężnym wolnych kobiet, powiedzmy że odpowiednik dzisiejszej klasy średniej. Brosz nie nosiły niewolnice i nie nosiły ich też kobiety z najbogatszych warstw społecznych)
Link do pobrania całego artykułu (j.angielski): https://www.academia.edu/20292981/Speed ... y_48_51_90